East of Eden

Een paar jaar geleden las ik The Grapes of Wrath en hoewel ik dat een heel naar boek vond, vond ik het toch ook een heel aangrijpend en goed boek. Ik nam me voor om nog eens iets meer van Steinbeck te lezen, en op de één of andere manier werd ik geattendeerd op dit werk. Ik bestelde het blijkbaar in september 2023 bij bol.com, maar toen ik het binnenkreeg schrok ik van de omvang (meer dan zevenhonderd pagina's) en de uitgave (pinguin classic, waarvan ik me had voorgenomen nooit meer iets te kopen omdat ik niet tegen slechte vormgeving kan). Het belandde dus in de kast bij de romans, maar van daar bleef het me toch steeds aankijken. En omdat mijn relatief eenvoudige bedboeken op een gegeven moment op waren, nam ik het toch weer ter hand - en toen ik er eenmaal in zat, kon ik het ook niet wegleggen.

Omdat dit een klassieker is die al in 1952 is uitgekomen, zijn er voldoende plekken om een wat uitgebreidere samenvatting van het verhaal te vinden (bijvoorbeeld hier, hier, of hier). In het kort beschrijft het werk de min of meer samenvallende biografieën van twee families, de Hamiltons en de Trasks, de gebeurtenissen die er toe leiden dat deze families in de Salinas-vallei terecht zijn gekomen en hun wederwaardigheden in de eerste twee decenia van de twintigste eeuw. In de loop van het verhaal komen vrij veel personen langs – de vader van de broertjes Trask Cyrus, de feitelijke pooier Mr Edwards, de moeder van John Steinbeck Dessie Hammilton, de autohandelaar Will Hamilton, ... – maar als ik hoofdpersonen zou moeten benoemen zou ik toch kiezen voor Adam Trask, Cathy Ames, Samuel Hammilton en de nadenken Chinees Lee. Om wat overzicht te houden van alle namen en hun onderlinge verhoudingen heb ik tijdens het lezen een soort van stamboom gemaakt.

Het boek kent vijfenvijftig hoofdstukken verdeeld over vier delen. Hoewel er niet heel duidelijk de vinger op te leggen is, is tijdens het lezen wel duidelijk waarom die delen zijn zoals ze zijn. Zo had ik na het eerste deel het idee dat eindelijk de achtergrond voldoende was geschetst en de belangrijkste personen waren geïntroduceerd – dat was na 153 pagina's. Het verhaal, inclusief de terugblikken en de uiteindelijke ontknoping, gaat dan ook zo ver terug als de Amerikaanse burgeroorlog en het einde van de Eerste Wereldoorlog en levert daarmee toch ook wel een fraai beeld van deze bloedige maar o zo interessante periode in de recente geschiedenis. Zo komen de eerste auto's langs (Will Hammilton wordt rijk door het verkopen van Fords) en wordt er gesproken over veranderende opvattingen over familie en verantwoordelijkheid. Tegelijkertijd snijdt het boek eeuwenoude onderwerpen aan, zoals zelfredzaamheid en -destructie, schuldgevoelens of vrijheid.

Of broedertwisten, wat volgens mij hét centrale onderwerp van het werk is. Ergens halverwege het boek (zo rond pagina 326) hebben Lee en Adam een uitgebreide discussie over Genesis 4, waar het gaat over Kaïn en Abel. Vanaf dat moment was broedertwist een soort continue ondertoon die het hele boek doordesemde. Dat begint al met de de zonen van Cyrus Trask, die hun vader allebei een mooi cadeau voor zijn verjaardag geven: de ene een fraai en kostbaar mes en de andere een leuke jonge hond. De vader vindt overduidelijk het laatste veel interessanter dan het eerste. Deze situatie wordt jaren later herhaalt, wanneer de beide zonen van één van deze zonen (niet toevallig degene die de jonge hond had gegeven) opnieuw wedijveren om de acceptatie van hun vader – de ene door te melden dat hij van de universiteit af gaat, de andere door het geld terug te geven dat de vader in een rampzalige (maar moderne) ijstransportonderneming was kwijtgeraakt. Op de Engelse wikipedia staat een fraai overzicht van dit thema.

Dit was het tweede boek dat ik van Steinbeck las, en ik denk niet dat het het laatste was. Ondanks de lengte heb ik toch met veel plezier gelezen – zelf zo dat ik het op het laatst niet meer weg kon leggen. Natuurlijk zou het verhaal zelf ook in minder dan de helft van het aantal pagina's verteld kunnen worden, maar het gaat natuurlijk om het literaire gehalte. Ik vraag me wel af waarom Steinbeck het verhaal laat eindigen wanneer hij het laat eindigen: sure, één van de hoofdpersonen gaat dood, maar er zijn meer personen rondom wie een verhaallijn wordt opgesponnen die verder niet wordt uitgewerkt of die met een overlijden eindigt. Omdat hij zelf ook nog even ten tonele komt in dit verhaal, kan ik me voorstellen dat er een parallel verhaal verteld zou kunnen worden. Maar misschien is dat wel juist de bedoeling van Steinbeck: duidelijk maken dat er zo veel verschillende verhalen over zo veel verschillende mensen te vertellen zijn.