The Lonely Century

Dit boekje was een beetje een impulsaankoop, nadat een artikel in de krant hiernaar had verwezen. Ik dacht ook eigenlijk niet dat ik het uit zou lezen, maar het was toch wel interessant genoeg om tussen de bedrijven door met name vlak voor het slapen gaan in bezig te blijven.

Het is wat lastig om de centrale these uit het werk te destilleren. Hertz adresseert veel punten, verbindt veel onderwerpen met het hare en schippert een beetje tussen fundamentele systeemkritiek en heel kleine specifieke observaties. Ik vermoed dat het punt dat ze wil maken is dat als gevolg van technologische en sociaal-economische veranderingen de mens zichzelf steeds meer is gaan zien als een geïsoleerd en atomair individu – en dat dit gevaarlijk is, omdat mensen nu eenmaal op zoek zijn naar verwantschappen en geborgenheden. Het zijn dan ook de racistische populisten die bij deze ontwikkelingen garen spinnen:

In targeting those who feel lonely and abandoned, and creating community along nationalist or racial lines, populist leaders weaponise their tribalism against people who are different. These politicians have realised that for those who feel excluded, left behind and lonely [...], social identities [...] become more attractive as sources of meaning and self-esteem. (p.50)

De technische boosdoenders in deze analyse worden natuurlijk gevormd door de hedendaagse sociale media, automatisering en robotisering, terwijl het neo-liberalisme verantwoordelijk is voor de geanonimiseerde intermenselijke verhoudingen. In Hertz' analyse zijn deze twee sterk met elkaar verweven tendensen in de tweede helft van de vorige eeuw opgekomen en sinds zo'n twee decennia in een stroomversnelling geraakt.

Minder evident, maar zeker niet minder belangrijk, zijn sociaal-geografische ontwikkelingen als urbanisatie en vergrijzing verantwoordelijk voor het toegenomen gevoel van eenzaamheid. In grote steden voelt een steeds ouder wordende bevolking zich steeds minder welkom. Door het verdwijnen van het kleine overzichtelijke voelt men zich steeds minder geneigd om zelfs de directe buren te kennen, of zelfs maar te groeten:

The size of the city not only breeds brusqueness, it also imposes on many of us a kind of coping mechanism. In the same way that wen we are confronted with twenty choices of jam in a supermarket our default to buy none at all, so too when confronted with all those people our response is often to withdraw. (p.59)

In dit verband noemt ze verschijnselen als hostile architecture (met de Camden Bench als stereotyp voorbeeld, p.74) of de toegenomen surveillance op de werkplek (p.157) als voorbeelden van een steeds minder uitnodigende publieke ruimte. In dit verband wijst ze op de rol van kleine ondernemingen, lokaal produceren en lokaal consumeren (pp.205ff.).

Hertz beschrijft verschillende technologische oplossingen voor toegenomen eenzaamheid, zoals de elektonische knuffeldieren die dementerende ouderen wel gebruiken (ElliQ, pp.180ff.), Amazon's Alexa met die je hele gesprekken kunt houden (p.190, of tegenwoordig chatGPT, maar dat bestond in 2020 nog niet), of de sexrobot RealDoll (pp.189ff.). Tijdens het lezen van deze passages vroeg ik me de hele tijd af wat daar nu eigenlijk erg aan zou zijn, maar haar antwoord hierop was dat de omgang met dergelijke apparaten een ongeciviliseerdere intermenselijke omgang normaliseert:

Amazon has fielded concerns from parents whose children's bad manners, honed by Alexa's unfazed helpfulness even when she is treated rudely, have followed them ouside the home. (p.194)

Het is best een leuk boek om te lezen, en vanuit mijn eigen eenzame leven herkende ik er ook wel het één en ander in. Toch is het weer zo'n typisch journalistenboek, met weinig diepgaande analyses, veel anekdotisch bewijs en onnodige autobiografische ontboezemingen. Hertz laat bovendien veel (zo niet alle) sociaal-wijsgerige analyses van de hedendaagse samenleving (zoals Sloterdijk of Rosa, of – voor haar wellicht dichter bij huis – Sennet of Bauman) links liggen. Tevens geven haar gehamer op het neo-liberalisme en op de techgiganten het boek meer de statuur van een politiek manifest dan van een grondige analyse van de problemen die ze – overigens terecht – identificeert. Tel hierbij op dat ze wat terughoudend is in het aanbieden van oplossingen (en dat haar oplossingen wat in de reactionaire hoek zitten) en je zult na het lezen toch met een wat onbevredigend gevoel blijven zitten.