Verslag nummer 75
Toegevoegd op donderdag 31 juli 2025
1.074 woorden
Klara and the Sun
Dit was het tweede boek dat we lazen vanuit onze HBO-ICT boekenclub. Hoewel ik niet bij de bespreking daarvan aanwezig was vond ik toch dat ik het, omwille van de volledigheid, gelezen moest hebben.
Samenvatting (tonen)
Dramatis Personae
- Josie
- Rick
- Helen - Rick's mother
- Vance – ex van helen
- Chrissie - the Mother
- Paul - the Father
- Mr. Capaldi
Die Klara uit de titel is een zogenaamde Artificial Friend (AF). Wanneer we haar ontmoeten is ze opgesteld in de etalage van een winkel voor AF's. Vanuit die positie neemt ze de straat waar, waarop ze van alles ziet gebeuren. Met name relevant is dat ze mensen blij ziet worden wanneer de zon op hun schijnt. Omdat ze zelf op zonne-energie loopt, ontwikkelt ze het idee dat de zon een persoonlijkheid is die met haar stralen dingen in orde kan maken.
Uiteindelijk wordt ze gekocht door ene Josie. Josie heeft blijkbaar één of andere ziekte waardoor ze moeilijk loopt en bij tijd en wijle weinig tot geen energie heeft. Zij woont samen met haar moeder (Chrissie, the Mother) in een fraai vrijstaand huis, naast Rick en zijn moeder (Helen). Rick is het vriendje of aanstaande partner van Josie.
Josie volgt online onderwijs, zij is hier blijkbaar toe gemachtigd (lifted is de term die hiervoor gebruik wordt). Hoewel Rick overduidelijk intelligent en creatief is, is hij niet lifted en volgt daardoor niet hetzelfde soort onderwijs als Josie. Zijn moeder probeert hem op een alternatieve school te krijgen, eentje waar studenten nog persoonlijk klassikaal onderwijs krijgen.
Op een gegeven moment naar the Mother Klara mee naar de watervallen van Morgan's Falls. Tijdens dit reisje ontstaat er een duidelijke band tussen beide, die relevant is wanneer blijkt dat een kunstenaar, ene mister Capaldi, bezig is een portret van Josie te fabriceren. Uiteindelijk blijkt dit niet echt een portret te zijn, maar een artificiële duplicatie van Josie zelf. Het is de bedoeling dat Klara Josie zó goed gaat leren immiteren dat haar cognitieve systeem in die duplicatie kan worden overgezet zodat Josie, mocht ze aan haar ziekte overlijden, via deze construcie kan worden 'gecontinueerd' (p.237).
Maar op de achtergrond is Klara bezig met de Zon te vragen Josie te genezen. Als wederdienst vraagt de Zon Klara om de vervuilende werking van de Cootings Machine (een straatwerkmachine die ze al eerder vanuit de etalage had waargenomen) tegen te gaan. Gelukkig kan ze deze onklaar maken door toediening van een vloeistof (P-E-G Nine, p.250) die onderdeel uitmaakt van haar technische make-up. Helaas is haar offer ('sacrifice', p.301) niet afdoende, want er zijn nog meer van dergelijke Cootings Machine.
Een tweede smeekbede van Klara aan de Zon kan dan niet uitblijven, met name wanneer Josie zó ziek wordt dat ze lijkt te overlijden. Deze smeekbede heeft gelukkig meer succes, want wanneer de zon op een gegeven moment haar gezicht beschijnt, lijkt ze ineens beter te worden. Josie is gered en Klara kan haar eigen 'slow fade' (p.329) ondergaan.
Centrale Thema's
Er zit meer in het boek dan ik de korte samenvatting hierboven is weergegeven, maar uiteindelijk lijkt het boek me te gaan over liefde. De verschillende relaties die de protagonisten met elkaar onderhouden omvatten het complete spectrum van onder andere ouder-kindrelaties, oude liefde die elkaar na jaren weer treft, intense vriendschap en kinderlijke kalverliefde. De ontwikkeling van deze diversiteit aan relaties is misschien wat mager, maar de manier waarop dit alles in de dialogen naar voren komt is vrij goed.
Een ander centraal thema is volgens mij gelegen in (opnieuw) lichamelijkheid. Het idee dat Klara de artificiële Josie gaat 'bewonen' of 'besturen' gaat natuurlijk uit van een cognitief systeem dat volledig losgekoppeld is van het lichamelijke. Dit wordt ook redelijk expliciet gemaakt, wanneer Klara met the Mother overlegd over dit plan:
'If I [Klara] were to continu Josie, if I were to inhabit the new Josie, then what would happen to... all this?' I raised my arms in the air, and for the first time the Mother looked at me. She glanced at my face, then down at my legs. The she looked away and said: 'What does it matter? That's all just fabric.'" (p.237).
En al eerder toont mister Capaldi zich een echte behaviorist, wanneer hij de oorsprong van zijn kunstwerk toelicht:
The trouble is, Chrissie, you're like me. We're both of us sentimental. A part of us refuses to let go. The part that wants to keep on believing there's something unreachable inside each of us. Something that's unique and won't transfer. But there's nothing like that, we know that now. There's nothing there. Nothing inside Josie that's beyond the Klaras of this world to continue. (p.233)
De zon als persoonlijkheid
Wat heel aardig aan het werk is, is het gezichtspunt van de Artificial Friend. Dit levert de mogelijkheid om het normale en alledaagse vanuit een bijzonder gezichtspunt te observeren: de koffie die the Mother elke ochtend staande drinkt, het grind van de oprit van Josie's huis, de veranda voor Ricks huis.
Dit beeld resoneert ook met de persoonlijkheid die Klara de Zon toedicht. Onbelemmerd door een wetenschappelijke achtergrond ontwikkelt zij een beeld van de zon als een persoonlijkheid, een zijnde met ideeën en intenties, en met helende kracht: een beeld dat lijkt op de manier waarop in precolumbiaans Meso-Amerika over de Zon werd gedacht – inclusief het persoonlijke offer dat door de Zon gevraagd wordt.
Op twee momenten (pp.182-6 en p.301) wordt dit beeld heel explitiet gemaakt, wanneer Klara zich direct, in een soort gebed, tot de Zon richt. Wat hier heel fraai is, is de manier waarop de zonnestralen verschillende zaken verlichten door Klara als antwoord worden geïnterpreteerd – waarbij onder ander haar eerder observaties vanuit de etalage terugkomen.
Conclusie
Klara and the Sun is een heel aardig en goed leesbaar boek (ik las het in twee dagen uit). Het komt misschien wat langzaam op gang en er zijn misschien wat veel verhaallijnen die parallel ontwikkeld worden (en die niet allemaal even relevant zijn), maar nergens is dat echt irritant. Wat ik wel een beetje jammer vond is dat er wel erg veel spanningsbogen worden opgebouwd (de ziekte van Josie, de interaction-meeting, de relatie tussen Helen en Vance), maar ervan uitgaande dat liefde en intermenselijke relaties de centrale thema's van het boek zijn begrijp ik wel waarom dit moest gebeuren.
Persoonlijk vind ik het eind wat zwak. Ik denk dat het inzichtelijker zou zijn geweest wanneer de Zon haar stralen uiteindelijk niet over Josie had doen schijnen. Maar misschien zou dat een heel ander boek opgeleverd hebben.
