Le sacré de l'authenticité

Ik weet niet exact meer waarom ik dit boek heb gekocht – ik kocht het in mei vorig jaar bij LaLibrairie.com, blijkbaar samen met een boek van Piere Charbonnier dat ik halverwege weer heb weggelegd omdat het te saai en te droog was. Dat geldt niet voor dit boek: interessant onderwerp, rijk aan informatie en ideeën en goed geschreven. Ondanks de dikte en het Frans las ik het in een ruime maand uit.

De centrale these van het boek is dat het concept authenticiteit gedurende de voorbije twee eeuwen een belangrijke verandering heeft ondergaan. Waar het direct na de Verlichting werd ingezet als leidraad voor het moreel goede leven, transformeerde het na de Tweede Wereldoorlog in een drijfveer (met name voor de jeugd) om het leven en de maatschappij te veranderen. Maar heden ten dage is authenticiteit het doel van jezelf zijn: alle individuele activiteiten hebben dit als doel – "be yourself", "être soi-même".

Ik heb een soort van samenvatting gemaakt van de overeenkomsten en verschillen tussen deze drie fasen; de onderstaande tabel geeft daar een kort overzicht van:

Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel analyseert Lipovetsky deze transformatie van het begrip authenticiteit en de gevolgen die deze mutatie heeft voor gebieden als seksualiteit, cultuur of de vrije kunsten. Ondanks dat er hier en daar wat herhaling in optreedt, levert deze analyse een goed overzicht op van de belangrijkste verschillen – met name tussen fase 2 en fase 3.

In het tweede deel gaat Lipovetsky in op nieuwe domeinen waar authenticiteit eerder geen of een kleine rol speelde, maar die als gevolg van de nieuwe betekenis van het begrip heden ten dage belangrijke veranderingen ondergaan. Wat zijn, zo luidt in dit deel de centrale vraagstelling, de gevolgen van het nieuwe begrip van authenticiteit voor domeinen als mode, toerisme of culturele identiteit. Tussen de bedrijven door introduceert hij hier nog (met een dikke knipoog naar Zygmunt Bauman) het begrip van 'fluïde authenticiteit' en het onderscheid tussen 'warme' en 'koude' authenticiteit (p.316).

Hoewel het, zoals gezegd, een heel fijn, goed geïnformeerd en heel leesbaar boek is, zijn er wel een paar dingen waar ik moeite mee heb. Een belangrijk kritiekpunt is dat ik ook nu nog niet weet wat Lipovetsky nou eigenlijk vindt van die authenticiteit die het hele hedendaagse leven doordesemt. Een klein tipje van een antwoord op deze vraag komt pas naar voren in het laatste hoofdstuk, waar hij de vraag stelt of authentiticeit de wereld kan redden:

Centrée sur le plaisir et l'épanouissement personnel, la culture de l'authenticité est incapable de fonder une éducation ambitieuse donnant les outils de la liberté de l'esprit, préparant les individus à exercer au mieux leur capacité critique. (p.398)

In datzelfde hoofdstuk komt tevens mijn grootste probleem met het werk duidelijk naar voren: een inconsequent gebruik van de term authentiticeit: op het ene moment gebruikt hij het om het moderne radicaal individualistische persoon aan te duiden, op een ander moment gaat het hem juist om mensen die hun ecologische voetafdruk willen verminderen. Soms is de authentieke persoon iemand die veel wil reizen en veel wil beleven (p.298), soms zijn het juist mensen die minder willen consumeren en meer autonoom (!) willen leven (p.390). En dat alles terwijl hij eerder expliciet heeft aangevoerd dat authenticiteit niet tegengesteld is aan technologie en moderniteit:

L'authentique n'est plus antinomique avec l'artifice, il est entré dans l'âge de la production technoscientifique ≪propre≫. (p.244)

Er zijn nog wel wat meer punten waarin de analyse van Lipovetsky volgens mij wat te wensen over laat, bijvoorbeeld dat hij wel erg ver doordraaft in punten waar hij authenticiteit voor verantwoordelijk houdt (onder andere het hele verschijnsel van bullshit jobs, pp.356-423) of dat hij het hele werk van Pine and Gillmore negeert.

Maar zelfs met deze tekortkomingen is het een fijn en informatief boek. Ik weet nog niet exact waar dit werk in het grote verhaal past (met name omdat ik nog steeds niet weet wat het grote verhaal exact is), maar in ieder geval doet dit weer meer licht schijnen op de verhouding tussen maatschappij en individu. En naar dat licht zijn we nog steeds op zoek.