Paris in Ruins

Inleiding

Na het teleurstellende boek over de transcontinentale telegraaflijn in Australië en de redelijk interessante geschiedenis van de indiaanse familie Start / Red Feather was ik blij dat het volgende boek op de rol daadwerkelijk interessante en goede geschiedschrijving betrof. Ik werd op dit boek geattendeerd door de bespreking ervan door Bart Funnekotter in OVT van 3 november, toen we met de auto van Metz naar huis terugreden, en kocht het aan paar weken daarna bij Godert Walter.

Conform de ondertitel van het werk beschrijft Sebastian Smee Parijs ten tijde van de Frans-Pruisische oorlog en het ontstaan van het Impressionisme. Op het eerste gezicht twee weliswaar zeer interessante onderwerpen, maar wellicht niet direct aan elkaar gelieerd. Natuurlijk vinden deze twee historische gebeurtenissen in min of meer dezelfde periode plaats, maar hoe het één tot het ander leidt is minder evident.

Manet en Morisot

Centraal in het boek staan Édouard Manet en Berthe Morisot, twee kunstenaars die elkaar in 1868 leerden kennen en die vanaf dat moment om elkaar heen zijn blijven draaien. Manet had op dat moment al redelijk naam gemaakt, terwijl Morisot zich als gevolg van haar sekse voorlopig moest beperken tot het kopiëren van meesterwerken uit het Louvre. In navolging van zijn goede vriend Charles Baudelaire profileerde Manet zich als een flâneur hij ging altijd keurig gekleed en frequenteerde hippe cafès. Morisot kwam uit een gegoede burgelijke familie: haar ouders staan niet onwelwillend tegenover haar ambitie (en die van haar zus Edma, overigens) een gevierd kunstenares te worden, maar maken zich ook zorgen om haar reputatie – uiteindelijk wordt er toch van haar verwacht dat ze gewoon trouwt en kinderen krijgt.

De historische achtergrond van dit verhaal wordt gevormd door het Tweede Franse Keizerrijk. Belangwekkende gebeurtenissen die onder het regime van Napoleon III plaatsvinden worden uitgebreid beschreven, alsmede (of juist: en voornamelijk) de invloed die deze hebben op de (schilder)kunst. Zo maakt Smee bijvoorbeeld duidelijk waarom de op voorhand mislukte interventie in Mexico Manet inspireerde tot de serie L'Exécution de Maximilien (pp.68-73), of hoe het staat-gecontrolleerde classicisme een tegenbeweging veroorzaakte waarvan Manet en Courbet de rolmodellen vormden (p.81).

Belangrijke gebeurtenissen

De belangrijkste gebeurtenis van het Tweede Keizerrijk is, vanzelfsprekend, de oorlog tegen Pruisen, die na het Ems-telegram begon. Smee schetst fraai de algemene context waarin dit conflict kon ontstaat (met name pp.100-102), de rol die Bismarck hierin speelde en het algemene verloop van de oorlog zelf. Zijn focust ligt op het beleg van Parijs aan het eind van de oorlog, van 19 september 1870 tot 28 januari 1871. Hij beschrijft uitgebreid de gevolgen hiervan voor de Parijse bevolking, het snel optuigen van een volksleger, de honger die al snel de ronde deed en de drie vruchteloze pogingen door de belegering heen te stoten.

Bijzondere aandacht wordt besteed aan de luchtpost die met behulp van heteluchtbalonnen de hoofdstad kon verlaten. Voorgesteld en uitgevoerd door de fotograaf Felix Nadar verzorgde dit regiment (met de wat pompeuze naam No. 1 Compagnie des Aérostatiers) tweewekelijkse vluchten vanaf de Montmartre naar verschillende delen van Frankrijk (afhankelijk van de wind; één vlucht kwam zelfs zo ver als Denemarken). Uiteindelijk werden postduiven ingezet om informatie van de buitenwereld Parijs in te brengen, met een proto-microfilmachtige techniek om zo veel mogelijk brieven per postduif te kunnen vervoeren (pp.152-153).

En het Impressionisme dan? Na de oorlog hebben de meeste kunstenaars er geen behoefte meer aan om historische gebeurtenissen zo accuraat mogelijk weer te geven. Ze hebben geen in meer om heldendaden, krijgers of koningen weer te geven. Liever schilderen ze datgene wat ze echt zien, met echte en directe kleuren, in de open lucht (en plein air) in plaats van in het atelier. Deze nieuwe manier van werken, samen met de groeiende onvrede van de conservatieve Salon, beweegt een groep van kunstenaars ertoe zich te verenigen onder de naam Société anonyme des artistes peintres, sculpteurs, graveurs, etc.. In 1874 organiseren zij hun eerste expositie, waar ook Berthe Morisot exposeerde (hoewel Manet sympathie had voor de Société anonyme, exposeerde hij hier niet – en probeerde ook Morisot hiervan af te houden). In april van dat jaar schreef Louis Leroy een satirische recentie van de expositie, waarbij hij de titel van het schilderij van Monet – Impression, soleil levant - als uitgangspunt nam: hij had het over een Exposition des Impressionistes.

Conclusie

Paris in Ruins is een fijn, heel leesbaar en bijzonder informatief boek. Er stond veel in dat ik nog niet wist, ondanks dat ik wel al het één en ander over de Frans-Pruisische oorlog had gelezen. Smee heeft een goede schrijfstijl, waardoor de personen en hun onderlinge relaties echt voor je gaan leven. Hij neemt zich wel wat vrijheden, met name wanneer hij schrijft over wat mensen denken – een geschiedkundige doodzonde, maar hij weet het wel te staven met brieven en andere historische documenten.

Wat een beetje jammer is, is dat hij soms een paar pagina's neemt om een zekere spanning op te bouwen, die vervolgens niet tot voltooiing komt. Bijvoorbeeld wanneer Manet Morisot wil helpen met een schilderij van haar en het in zijn enthousiasme helemaal naar zijn smaak omvormt: Smee laat na om te beschrijven wat er uiteindelijk met dit werk is gebeurd en hoe het in de Salon werd ontvangen (pp. 89-91). Of wanneeer, tijdens het beleg van Parijs, Gautier een brief aan Victor Hugo schrijft waarin hij hem vraagt ervoor te zorgen dat zijn paard niet zal worden geslacht en opgegeten – ook hier vermeldt de historie niet wat er uiteindelijk is gebeurd (pp.168-169).

Maar goed, dat zijn kleine minpunten in een verder goed leesbaar en zeer interessant boek. Het inspireerde me ook om een min of meer historisch overzicht te maken van de besproken werken van Manet en Morisot.