Verslag nummer 76
Toegevoegd op woensdag 6 augustus 2025
876 woorden
The Burden of Guilt
Een teruggevonden gift
Dit boek kreeg ik in juli 2012 van de vader van een goede vriendin van me. Ik was eigenlijk vergeten dat ik dit had, maar bij het opruimen van m'n boekenkast zag ik het weer staan. En eigenlijk was ik wel even klaar met geschiedenisboeken, dat dat boek van Geert Mak en dat boek over George Boulanger, maar toen ik er eenmaal in begon te lezen, kon ik het niet meer wegleggen – de (aanloop naar) de Eerste Wereldoorlog blijft toch een onderwerp waar ik veel belangstelling voor heb. Dus vooruit maar.
Daniel Allen Butler beschrijft de bekende gebeurtenissen die in juli 1914 tot de Duitse aanval op België leidde. Omdat ik hier al het nodige over heb gelezen stond er niet zo gek veel nieuws in, maar het was wel fijn om het hele verhaal nog eens kort toegelicht te krijgen – in die zin kan The Burden of Guilt gelezen worden als een uitgebreide samenvatting van het wel erg dikke en uitgebreide Dreadnought (dat ik toevalligerwijze een kleine tien jaar eerder, in september 2002, van diezelfde vader heb gekregen).
De julicrisis van 1914
Het werk begint, natuurlijk, met de aanslag op Franz Ferdinand op 28 juni 1914. Van daaruit volgt Butler min of meer de chronologie zoals die zich tijdens de zogenaamde julicrisis ontvouwt. Hierbij wordt in ongeveer elk hoofdstuk de situatie in een hoofdstad van de landen die de crisis betrof geschetst: Wenen, St. Petersburg, Londen, Berlijn en Parijs.
Hier omheen wordt de kort de sociaal-historische context van het conflict geschetst. In het tweede hoofdstuk beschrijft Butler de ontwikkeling van het Duitse Rijk, en het toenemende antagonisme tussen Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Ook wordt hier de ontwikkeling van het Europese continent in de tweede helft van de negentiende eeuw uit de doeken gedaan.
Het laatste hoofdstuk geeft een korte samenvatting van de Eerste Wereldoorlog, de Duitse nederlaag en de vernedering van het Verdag van Versaille. Veel te kort door de bocht, natuurlijk, maar dat is ook niet het onderwerp van het boek.
Een spannend verhaal
The Burden of Guilt leest als een spannend verhaal (wat het natuurlijk ook is). Af en toe veroorlooft Butler zich een literaire vrijheid om wat meer effect te sorteren, bijvoorbeeld wanneer in Parijs de minister van Oorlog Adolphe Messimy de Orde de la mobilisation général overdraagt aan generaal Ebener van Joffre's generale staf:
It was a solemn, silent meeting, pregnant with possibilities, almost all of them unhappy, as Messimy handed over the order. [...] [Messimy] shook hands will each of the three officers, who in turn saluted him, then wordlessly left. Within minutes, the telegraph keys of the General Post Office began clicking, spreading the word across France that mobilization would begin at midnight. (p.228)
Vooringenomenheid
Toch blijf ik met een wat onbevredigd gevoel achter. Volgens de titel en de inleiding is de vraag die Butler probeert te beantwoorden wie de schuldige is van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Hoewel hij hier wel min of meer expliciet antwoord op geeft, gaat hij wel uit van een duidelijke vooringenomenheid: de schuld ligt overduidelijk (wat ook wel blijkt uit de subtitel van het boek) bij de Duitse generale staf, en dan met name keizer Wilhelm II en zijn Rijkskanselier Theobald von Bethmann Hollweg. Waar Butler overduidelijk groot fan is van Edward Grey en Winston Churchill, wordt de lezer direct bij de introductie van Wilhelm II al in een bepaalde richting geduwd:
[The] German Emperor, Kaiser Wilhelm II, a man who was simultaneously one of the most intriguing, baffling, fascinating, and repulsive – not to say preposterous – of all mondern European monarchs. Many of the blunders [...] that would take place over the next thirty days would be a consequence of or attributale to Wilhelm's erratic personality, incessant warmongering, and incipient paranoia. (p.41)
En ook later, wanneer de crisis op z'n hoogtepunt is, stelt Butler zonder verdere fundering:
It was at this moment that no small measure of the burden of guilt settled on Wilhelm's splendidly epauletted shoulders. (p.187)
En ook de Rijkskanselier komt er niet heel goed van af. Zo beschrijft Butler bijvoorbeeld uitgebreid de toespaak van Edward Grey voor het Parliament op drie augustus. Hij ruimt hiervoor acht pagina's in (242-50), doorspekt met complete citaten, regie-aanwijzigingen en reacties vanaf de publieke tribune. Diezelfde dag spreekt Von Bethmann Hollweg de Reichstag toe – een toespraak die wordt omschreven als 'an exercise in deceit, hypocrisy, and self-justification' (p.253) en die het met slechts twee alinea's moet doen. Butler ziet deze toespraak zelfs als 'prototype of der Grosse [sic] Lüge which would be perfected by Adolf Hitler and Joseph Göbbels' (p.282)
Afgezien van deze vooringenomenheid is het jammer dat Butler niet duidelijk maakt waar zijn tekst op gebaseerd is. De titels die op de vijf pagina's literatuur worden genoemd worden niet expliciet gekoppeld aan de hoofdtekst – niet via voetnoten of zelfs maar, wat in dit soort boeken gebruikelijk is, op paginanummer.
Conclusie
Maar goed, het onderwerp is interessant genoeg en de schrijfstijl van Butler maken het geheel behoorlijk leesbaar (ik las het in een kleine week uit). De citaten van originele teksten van de diverse telegrammen, toespraken en ultimata (is dat het meervoud?) zijn een werkelijk interessante toevoeging. Maar als (fundamentele) analyse naar (of zelfs maar een waardevolle toevoeging aan de discussie over) de schuldvraag van de Eerste Wereldoorlog schiet dit boek toch echt te kort.
